MELİS YILDIRIM
Avrupa Kurulu 2023 Türkiye Raporu bugün yayımlandı. Raporda, “Türkiye’de demokratik kurumların işleyişinde ciddi eksiklikler var. Rapor döneminde demokratik gerileme devam etti. Başkanlık sisteminin yapısal eksiklikleri devam ediyor. İfade özgürlüğü alanında ciddi gerileme devam etti. Faaliyetlere yönelik kısıtlamalar devam ediyor.” Gazetecilerin, yazarların, avukatların, akademisyenlerin ve insan hakları savunucularının bu kişilerin özgürlüklerini kullanması üzerinde olumsuz etki yaratmaya devam etti.” Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) bazı kararlarının uygulanmamasının “endişe kaynağı” olmaya devam ettiği belirtilen raporda, “Türkiye’nin AB’nin dış ve güvenlik politikasına ilişkin tutumuna uyumunun, 2022’deki yüzde 8 oranına kıyasla yüzde 10 oranında azalma.” “Ağustos 2023 itibarıyla çok düşük bir seviyede kaldı. Türkiye’nin 7 Ekim 2023’te İsrail’e yönelik saldırıların ardından terör örgütü Hamas’ı destekleyen söylemleri AB yaklaşımıyla tamamen çelişiyor.”
Avrupa Komisyonu’nun 2023 Genişleme Paketi ve ülke raporları bugün yayımlandı. 2023 Türkiye Raporu’nda demokrasi, temel hak ve özgürlükler, yargı gibi alanlarda daha önceki raporlarda görülen gerilemeler yer almaya devam etti.
Raporun özetinin yer aldığı açıklamada, “Türkiye’de demokratik kurumların işleyişinde ciddi eksiklikler var. Rapor döneminde demokratik gerileme devam etti. Başkanlık sisteminin yapısal eksiklikleri devam ediyor.” denildi. Rapordan öne çıkanlar şöyle:
“MEDYAYA DAYALI YAYINLAR VE EŞİT OYUN ALANI OLMAMASI, İKİNCİ PARTİYE ADALETSİZ AVANTAJ SAĞLIYOR”
“-Seçimler seçmenlere gerçek siyasi alternatif seçenekleri sunar.” oy ve seçimlere katılımın yüksek olduğu görüldü. Ancak medyada taraflı yer verilmesi ve eşit şartların sağlanamaması iktidar partisine haksız bir avantaj sağladı.
-Anayasal mimari yetkileri Cumhurbaşkanlığı düzeyinde merkezileştirdi ve yasama, yürütme ve yargı arasında sağlam ve etkili bir kuvvetler ayrılığı sağlamadı. Aktif olmayan istikrar ve kontrol mekanizması, yürütme organının demokratik olarak ancak seçim yoluyla hesap verebilir olması anlamına gelmektedir.
– Muhalefet partileri ve milletvekillerinin hedef alınmasıyla siyasi çoğulculuk baltalanmaya devam etti.
-Ülkenin güneydoğusundaki durum, özellikle Şubat 2023’te yaşanan depremlerin ardından endişe kaynağı olmaya devam etti. Türk hükümeti, Irak ve Suriye’de askeri operasyonlar gerçekleştirdi. AB tarafından terör örgütü olarak tanımlanan PKK’nın terör saldırıları nedeniyle sınır bölgeleri güvenlik riskleriyle karşı karşıya kaldı. Hükümetin terörle mücadele konusunda yasal hakkı ve sorumluluğu vardır, ancak bunu hukukun üstünlüğüne, insan haklarına ve temel özgürlüklere tam uyum içinde yapması esastır. Terörle mücadele tedbirleri orantılı olmalıdır.
-Sivil toplumdaki belirgin düşüş devam etti. Sivil toplum kuruluşları, ifade, örgütlenme ve toplanma özgürlüklerini kısıtlayan artan baskı ve daralan faaliyet alanları ile karşı karşıya kalmıştır.
-Kamu yönetimi ve kamu mali yönetimi reformuna ilişkin siyasi irade eksikliği devam etmektedir. 2018 yılında yürürlüğe giren Cumhurbaşkanlığı sistemine uygun olarak yürütme organının yeniden yapılandırılması ve kamu yönetiminin elden geçirilmesi, oldukça merkezi bir politika oluşturma sisteminin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yönetimin hesap verme sorumluluğu düzeyi hâlâ yetersizdir.
“ÇEŞİTLİ YARGI REFORM PAKETLERİNE RAĞMEN YARGI SİSTEMİNDEKİ YAPISAL EKSİKLİKLER GİDERİLMEDİ”
-Son yıllarda uygulanan çeşitli yargı reform paketlerine rağmen yargı sistemindeki yapısal eksiklikler giderilemedi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) bazı kararlarının uygulanmaması endişe kaynağı olmaya devam ediyor. Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığını olumsuz yönde etkileyen yürütmenin hakim ve savcılar üzerindeki yersiz etki ve baskılarının ortadan kaldırılması konusunda ilerleme kaydedilmemiştir. 2021 İnsan Hakları Eylem Planı ve 2019 Yargı Reformu Stratejisi’nin uygulanmasına devam edildi ancak bu belgelerde öngörülen faaliyetler Avrupa Asamblesi’nin önceki raporlarında tespit edilen yapısal sorunların çözümünde yetersiz kaldı.
-Raporlama döneminde yolsuzlukla mücadelede ilerleme kaydedilmemiştir. Avrupa Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesi’nin (GRECO) tavsiyeleri uygulanmadı. Genel olarak yolsuzluk bir sorun olmayı sürdürüyor.
-İnsan hakları ve temel haklardaki gerileme devam etti. Yasal çerçeve, insan haklarına ve temel haklara saygı konusunda genel güvenceler içerse de, mevzuat ve uygulamanın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve AİHM içtihatlarıyla uyumlu olması gerekmektedir.
“TÜRKİYE’NİN AİHM KARARLARINDAN BAZILARINI UYGULAMAYI REDDETMESİ YARGIYIN AVRUPA STANDARTLARINA BAĞLILIĞI KONUSUNDA ENDİŞE KAYNAĞIDIR”
-Türkiye’nin AİHM’in bazı kararlarını uygulamayı reddetmesi, yargının uluslararası ve Avrupa standartlarına bağlılığı konusunda endişe yaratıyor. Türkiye, Bakanlar Kurulu tarafından Türkiye aleyhine başlatılan ihlal prosedürü çerçevesinde verilen, insan hakları ve temel özgürlükler standartlarından uzaklaştığını gösteren AİHM Büyük Daire’nin Temmuz 2022 tarihli kararını uygulamadı. Avrupa Konseyi üyesi olmayı taahhüt etmiştir.
-İfade özgürlüğü alanında ciddi gerileme devam etti. Gazetecilerin, yazarların, avukatların, akademisyenlerin ve insan hakları savunucularının faaliyetlerine getirilen kısıtlamalar, özgürlüklerini kullanmalarını olumsuz etkilemeye devam etti.
-Mayıs 2023 seçim kampanyasında ifade özgürlüğüne yönelik kısıtlamalar yaşandı, hem özel hem de kamu medyası kampanya yayınlarında editoryal bağımsızlığı ve tarafsızlığı sağlayamadı ve bu durum seçmenlerin bilinçli seçim yapma becerisine zarar verdi.
– Dezavantajlı grupların ve azınlıklara mensup kişilerin hakları daha yeterli şekilde korunmalıdır. Romanlar hâlâ büyük ölçüde kayıtlı istihdamın dışında tutuluyor ve yaşam koşulları önemli ölçüde kötüleşiyor.
-Türkiye göç politikası konusunda bazı ilerlemeler kaydetmiştir. AB-Türkiye Anlaşması, AB ile Türkiye arasındaki işbirliğinin temel çerçevesi olmaya devam etti. İran ve Irak ile kara sınırlarını izleme ve koruma kapasitesinin daha da güçlendirilmesi konusunda bir miktar ilerleme kaydedildi. Komite, Türkiye’nin Ekim 2021 tarihli Avrupa Konseyi kararları doğrultusunda kara ve deniz yoluyla düzensiz göçün önlenmesi ve geri dönüşlerin yeniden başlatılması da dahil olmak üzere AB-Türkiye Mutabakatı kapsamındaki taahhütlerini yerine getirmesini bekliyor.
“TÜRKİYE’NİN TERÖR ÖRGÜTÜ HAMAS’I DESTEKLEYEN SÖYLÜMÜ, AB YAKLAŞIMIYLA TAMAMEN ÇELİŞMEKTEDİR”
-AB-Türkiye ilişkileri kapsamında önemli bir unsuru oluşturan dış politika alanında Türkiye aktif ve önemli bir aktördür. Ancak Türkiye’nin tek taraflı dış politikası, AB’nin ortak dış ve güvenlik politikasındaki öncelikleriyle çelişmeye devam etti. Türkiye’nin AB’nin dış ve güvenlik politikası konusundaki tutumuna uyumu, 2022’de yüzde 8 olan orana kıyasla (Ağustos 2023 itibarıyla) yüzde 10 gibi çok düşük bir seviyede kaldı. Türkiye’nin İsrail’e yönelik saldırıların ardından terör örgütü Hamas’ı destekleyen söylemi 7 Ekim 2023, AB yaklaşımına tamamen aykırıdır.
-Türkiye, AB’nin Rusya’ya yönelik kısıtlayıcı tedbirlerine uymaktan kaçındı. Genel olarak Türkiye, Rusya ile ticari ve ekonomik bağlarını önemli ölçüde yoğunlaştırmış, Türk ekonomisi başta enerji olmak üzere önemli sektörlerde Rusya’ya daha bağımlı hale gelmiştir.
-Türkiye, Arap ülkeleri, Ermenistan ve İsrail ile ‘bölgesel normalleşme’ politikasını yoğunlaştırdı. Hamas terör örgütünün Ekim 2023’te İsrail’e yönelik saldırılarının ardından Türkiye, bu saldırıları kınamaktan ve terörizm olarak nitelendirmekten kaçınmış ve İsrail’in tepkisini şiddetle eleştirmiştir. Türkiye her iki tarafta da sivillerin hayatını kaybetmesini şiddetle kınadı ve İsrail ile Hamas arasında arabuluculuk teklifinde bulundu. Türkiye şu anda İsrail ile ilişkilerini yeniden değerlendiriyor. Türkiye’nin Orta Doğu Barış Süreci’ne ilişkin durumu, AB’nin iki devletli çözümü destekleyen tutumuyla uyumludur. Türkiye’nin Rusya’nın arabuluculuğu yoluyla Suriye rejimiyle yakınlaşması, Suriye ihtilafına siyasi bir çözüm bulunmamasına rağmen gerçekleşti ve AB’nin politikasıyla çelişiyor.
-Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti’ni tanımayı reddetmeye devam etti ve ilgili BM Güvenlik Konseyi kararlarına aykırı olarak Kıbrıs’ta iki devletli çözümü savundu.
-Şubat 2023’te Türkiye’de meydana gelen yıkıcı depremlerin ardından Türkiye-Yunanistan ilişkilerinde önemli bir iyileşme yaşandı. Şubat 2023 itibarıyla, Yunan hava sahası ihlalleri büyük ölçüde azaldı ve Yunan nüfuslu bölgeler üzerinde herhangi bir uçuş bildirilmedi.
“PİYASA EKONOMİSİNİN DÜZGÜN İŞLEYİŞİYLE İLGİLİ CİDDİ ENDİŞELER DEVAM EDİYOR”
-Türkiye’de piyasa ekonomisinin düzgün işleyişine ilişkin ciddi kaygılar devam ediyor. Raporlama döneminin büyük bölümünde para politikasının yürütülmesi, kurumsal ve düzenleyici ortam gibi alanlarda bir düşüş yaşandı.
-Üyelik yükümlülüklerini üstlenme yeteneği açısından Türkiye’nin AB müktesebatına uyumu oldukça sınırlı kalmış ve daha geçici bir temelde sürdürülmüştür.
-İç pazar grubu, AB-Türkiye Gümrük Birliği’nin sorunsuz işleyişi ve Türkiye’nin AB tek pazarına entegrasyonu açısından kilit öneme sahiptir. Ancak ticaretin önündeki teknik engeller ve AB çalışmalarına karşı ayrımcı kurallar yürürlükte kaldı. Personelin serbest dolaşımı, iş kurma hakkı ve hizmet sunma serbestisi alanlarındaki hazırlıklar erken aşamada olup, müktesebatla uyum sağlanmasına yönelik önemli çabalara hâlâ ihtiyaç duyulmaktadır. Yabancı mülkiyet ve sermaye hareketleri üzerindeki kısıtlamalar devam ettiği için Türkiye, sermayenin serbest dolaşımına orta düzeyde hazırlıklı olmaya devam etmektedir. Türkiye’nin, kara para aklama ve terörün finansmanı ile mücadeleyi düzenleyen mevzuatında öne çıkan konuları ele almaya devam etmesi gerekmektedir.
-Merkez Bankası, son yılların en yüksek enflasyonuna neden olan ve enflasyon beklentilerini sarsan alışılmışın dışındaki para politikası duruşunu gevşetmeye devam etti. “Mayıs 2023’teki parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimlerine kadar Merkez Bankası, reel faiz oranlarını önemli ölçüde negatif tutması yönünde ciddi siyasi baskıya maruz kaldı.”
